133 - 134. Покатигорошее

133

Був собі чоловік да жінка, а у них було два сина і дочка. От батько посилає синів орать¹; вони кажуть: "А хто нам обідать принесе?" Батько каже: "Дівка". А дівка каже: "Я дороги не знаю". От брати кажуть: "Як зійдеш на гору, так буде три дороги; на которій дорозі стружки будуть лежать, то ти по тій і йди". Змій бачить, що два брата їдуть і все по дорозі стружки стружуть; він узяв стружки, позбирав, да кида по тій дорозі, що до його нори. Мати наварила обідать і дала дочці нести. Вона вийшла на гору і пішла по тій дорозі, по которій стружки лежать; дійшла до нори, а змій узяв її да в нору і кинув.

¹ (Пахать.)

Брати ждали, ждали обіду да й випрягли воли; воли пустили пасти, а сами пішли додому да й питають матери: "Де ж ваш, мамо, обід?" Мати каже: "Я ж давно вам з дівкою послала". От вони до самого вечора її ждали: уранці встали - її нема! Брати кажуть: "Мабуть її той проклятущий змій узяв!" Вони одяглись¹ да й пішли сестри шукать. Ідуть да ідуть - коли чередник череду² пасе. Вони поздоровались; чередник питає: "Куди ви ідете?" Вони кажуть: "До змія - сестри оді й мати". - "Як хочете ви однять од змія сестру, то із'їжте у мене самого більшого вола". Вони не захотіли да й пішли. Ідуть да ідуть - коли пастух пасе овечки. Вони із ним поздоровались. Він їх питає: "Куди ви ідете?" - "До змія - сестри одіймать". - "Коли хочете її однять, то із'їжте у мене самото більшого барана". Вони не захотіли да й пішли.

¹ (Оделись.)

² (Череда - стадо крупного скота; чередник - пастух.)

Ідуть да ідуть - коли свинар пасе свині. Вони поздоровались. Він їх питає: "Куди вы ідете?" - "До змія - сестри одіймать". - "Коли хочете її однять, то із'їжте у мене самого більшого кабана". Вони не захотіли да й пішли. Ідуть да ідуть - аж змій стоїть коло свого дому. Змій каже: "Здрастуйте! Чого вас сюди бог заніс?" - "До тебе за сестрою". - "Коли хочете свою сестру узять, так із'їжте дванадцять волів, дванадцять баранів і дванадцять кабанів". Вони по малесенькому кусочку із'їли да й більше не захотіли. Він їх узяв да під камень підвернув.

Мати плакала, що нема ні синів, ні дочки; узяла відра да й пішла по воду до колодязя, набрала води да іде - коли горошина котиться по дорозі да й вскочила у відро, а вона і не бачила. Прийшла додому, виливає воду - коли дивиться: горошина у відрі; вона узяла да й із'їла, і од тієї горошини уродився син. Дали йому ім'я Покотигорошко; він росте не по часам, а по минутам. Посідали вечеряти, Покотигорошко питає: "Чи у вас, мамо, були іще діти?" - "Було у мене двоє синів і одна дочка". - "А де ж вони?" - "Змій украв дочку, так сини пішли її шукать; да нема ні синів, ні дочки".

Він повечеряв, обувея і одівся. "Піду ж і я тепер за ними". Просить коваля: "Ізроби мені велику булаву". Коваль ізробив йому булаву; Покотигорошко узяв булаву, заплатив да й пішов. Іде да іде - коли пасе чередник череду. Він із ним поздоровались; чередник його питає: "Куди ти ідеш?" - "Іду до змія - сестри одіймать". - "Із'їж у мене самого більшого вола, так одіймеш!" Він із'їв, подяковав да й пішов. Іде да іде - коли пастух пасе овечки. Покотигорошко із ним поздоровались; пастух його питає: "Куди ти ідеш?" Він каже: "До змія - сестри одіймать". - "Із'їж у мене самого більшого барана, так одіймеш!" Він із'їв, подяковав да й пішов. Іде да іде - коли свинар пасе свині. Покотигорошко із ним поздоровались; свинар його питає: "Куди ти ідеш?" - "До змія - сестри одіймать". - "Із'їж у мене самого більшого кабана, так одіймеш!" Він із'їв, подяковав да й пішов.

Іде да іде - аж стоїть дом змія, і сестра бере коло колодязя воду: "Здрастуй, сестра!" - каже Покотигорошко. Вона йому: "Який ти мені брат?" Він каже: "Побачиш, який я тобі брат!" От виходить змій: "А, здрастуй!" - каже. "Здрастуй!" Змій його питає: "Чого ты прийшов?" - "За сестрою да за браттями". - "Із'їж дванадцять волів, дванадцять баранів і дванадцять кабанів". Він узяв, всі поїв. Змій каже: "Молодець! Ну, тепер чи будем биться, чи мириться?" - "Будем биться! Я з тобою не хочу мириться". - "Дми¹ ток", - каже змій. "Дми ти, - каже Покотигорошко, - бо ти в своїм добрі хазяїн, а не я". От змій як дунув - ток у його став чавунний; а Покотигорошко як дунув - ток у його став мідний. От Покотигорошко як дав змію булавою, так змій став по коліна в землі; ударив другий раз - і убив змія. Тоді узяв змія, посік-порубав, на попіл перевіяв; братів з-під каменя ізвернув, забрав їх і сестру да й пішов додому. Батько і мати були раді!

¹ (Дуй.)

134

Неўкаторам царстве і неўкаторам гасударстве, на моры-акіяні, на остраве на Буяні, стаіць дуб зелёны, а пад дубам бык печоны, і ў яго баку нож точоны: сейчас ножык добываецца - ізволь кушаць! I то яшчэ ні казка, толькі прыказка; а хто маю казку будзе слухаць, так таму собаль, і куніца, і прыкрасная дзевіца, сто рублёў на свадзьбу а пяцьдзесят на прагулянье.

Быў сабе мужык і быў ў яго салам'яны язык , і меў ён два сына і адну дочь, хоця яка стану¹ простага, але неопісанной красоты. Айцец і маць былі дастаточны; паработалі яны свае хлебопашество сваім парадком во времені, і іх айцец гаворыць сынам: "Дзеці! Не нада спадзевацца² на гэта, што есць, ні спадзевацца на гэта, што зроблена, а нада шчэ прызапасіцца: пущай будзе!"

¹ (Породы, состояния.)

² (Надеяться.)

Адпраўляюцца яны ў чужое панство на хлебопашество і бяруць хлеба на тры дні. "Кагда вы тот хлеб з'ядзіце, вам сястра прынясець больш". А ім было ідці так, як бы цераз Горадзілоўскі лес. Сястра і гаворыць ім, што я не буду знаць, куда несці вам есці. Старшы брат гаворыць: "Мы будзем для цябе дарогу адзначаць, будзем салому трусіць¹, - па гэтай дарозе просто к нам прыдзеш". I яны пашлі і дарогу адзначылі; а ў том лесе быў глаўны змей і тые разгаворы слыхаў и переслаў дарогу ў свой дварец.

¹ (Рассыпать, сорить.)

Як вышло тры дні, адпраўляецца яна к ным з абедом; пашла яна і прыходзіць просто ў змеіны дварец, пацерала¹ пуць-дарогу і гаворыць: "Куды я зайшла?" Выходзіць к ёй сямігаловай змей і гаворыць: "Пайдзі, пайдзі сюда, умница! Я цябе даўно дажыдаў, я до цябе даўно дабіраўся; ну як ты харошага айца і мацяры, яны цябе трымалі² пад бальшым надзором, і я не мог до цябе дабіцца. Я бы не сматреў, што ты простага роду, я бы табою не брезгаваў, даўно была бы мая... а уж цяпер іменно мая! Забывай айца і маць, бо ты уже іх відзець не будзеш; а ў мяне будзеш ты ўсем давольна".

¹ (Потеряла.)

² (Держали.)

Брацця яё пахали тры дні, і не стало ім піщы; яны бросілі пахаць і прыходзяць дамой і з вяликаю гразою к айцу і мацяры: "Адчаго вы не прыслалі піщы?" Айцец гаворыць, што вам сястра панесла такого-то дні. Яны гавораць к айцу: "Кагда ёй ужо няма, то і не будзе!" - "Я пайду, - сказаў адзін, - сваю сястру шукаць¹; хоць жызнь сваю палажу, а пайду шукаць". Айцец гаворыць: "Не йдзі, сынок, бо сваю жызнь кончыш, а ёй ужо не увідзіш". А ён гаворыць: "Пайду!" I прыходзіць ён к гэтаму самаму змею і відзіць яну на дварэ. Яна яму гаворыць: "Зачім ты сюда прышоў? Ты сваю галаву паложыш. Я цяпер няшчасная, я цяпер не твая сястра, а ты не мой брат! Папалася я ў катаржны рукі". Брат гаворыць: "Пущай же я здзесь пагібну, абы² я на цябе насматреўся". Яна яму гаворыць: "Пастой ты здзесь; а я пайду спрашу, што ён скажэ, што ты прышоў ў госці".

¹ (Искать.)

² (Только бы.)

Прыходзіць яна к змею ў спальню: "Што бы ты, душенька, дзелаў, каб мой старшы брат ў госці прышоў?" Ён гаворыць: "За госця прыняў бы". Яна вышла і уводзіць яго ў горніцу; он устаёць із койкі сваей і зачаў годоваць¹ яго, як добрый чалавек. "Ступай, жонка, прынясі жалезного бобу і жалезного хлеба... Ну, кушай, швагер!²" Узяў яму ўрезаў хлеба; ён узяў хлеба і зёрнушко бобу, падзяржаў і палажыў. Змей гаворыць: "Верно ты, швагер, сыт, бо ты гардзыш³ маім хлебом і солью. Пайдзем же цяпер пасмотрым: ці ты багачэ, ці я?"

¹ (Кормить, потчевать.)

² (Шурин и зять (нем. Schwager).)

³ (Брезгаешь (польск. gardzie - пренебрегать, гнушаться).)

I павёў яго па ўсем харомам, і есць у яго ўсякого добра відімо і невідімо! Павёў яго ў конюшню к лошадзям, і стоіць у яго дванаццаць жарабцоў, і ўсякой жарабец на дванаццаць цяпоў прыкован. "Ну что, швагер, ты багачэ ілі я?" Ён яму атвечаець: "У мяне того трэцяй долі няма, што ў швагра". - "Ну, пайдзі же за мною; я цябе пакажу штуку". I прыводзіць яго к калодзі - чатыры сажні талщыны, а дванаццаць дліны. "Ці відзіш ты, швагре, тую калоду?" Ён яму гаворыць: "Віджу". - "Еслі ты яну без тапара парубаеш, а без агню спаліш, так пайдзеш дамой". А ён гаворыць: "Хоць сейчас ты мяне парубі, а я гзтаго не зраблю". - "Кагда ж ты гэтаго не здзелаеш, полно цябе сюда хадзіць дураку-мужыку, салам'яному языку; а ты за мною пабратаўся! Калі ты мне брат, то і свыня сястра! Ты не толькі за мною рэчі гаворыць, не доўжен на мяне глазом пасматрець; бо ты не достоін сюда хадзіць і мой дом пакасціць!" I ўбіў яго і глазы выняў, ўложыў ў чарапок, а яго ўзяў за воласы і павесіў на бельцы¹.

¹ (На балке (польск. balka, belka - бревно, брус).)

Цяпер і другой брат тоже пашоў шукаць сваей сястры і нашоў яну на дварэ ў змея. Яна яму гаворыць: "Ах, брат! Уб'ёць ён і цябе так, як першаго", - Пущай уб'ёць, абы я з табою відзеўся!" - "Пастой же тут; я пайду запытаюся, што ён скажэ?" I прыходзіць яна к змею ў спальню. Ён устаёць із сваей койкі: "Што скажэшь, жонка? Віжу я твой усердный від і пакорнае ліцо". - "Ах, мілый мой муж! Што бы ты рабіў, каб втарой мой брат ў госці прышоў?" - "Што б я рабіў? За госця прыняў бы". Яна гаворыць: "Можэ прынялі б яго так, як першага?" - "Я першаго ўбіў, бо ён за мною грубіў, не ўмеў за мною честно абхадзіцца. Пущай прыходзіць, гэтаго я прыму".

Яна выходзіць на двор і гаворыць брату: "Пакорно абхадзісь!" - "Давай, жонка, - гаворыць змей, - жалезного бобу і жалезного хлеба". Яна прыносіць поўхлеба і чашку бобу. "Бо старшы твой брат недаволен быў, то можэ мало было; возьмі гэта, а прынесі больш". А госць і ў рукі не ўзяў, гаворыць: "Пакорнейше благадару, швагер, бо я есць не хачу". - "Пайдзем же мы, швагре, пасмотрым на маё багацтва: ці ты багачэ, ці я?" I павёў яго по ўсем сваім харомам, і відзіць ён, што змей багат, багат незлічымо¹! Прыводзіць яго змей ў сваю багатырскую канюшню: стаіць дванаццаць жарабцоў, і каждая лошадзь на дванаццаць цяпоў прыкована. Ён гаворыць змею, што у мяне трэцяй долі таго няма. "Ну, пайдзі ж, я табе пакажу штуку!" I паказаў яму калоду чатыры сажені талщыны, а дванаццаць дліны, і гаворыць: "Відзішь ты тую калоду? Еслі ты без тапара яну парубаеш, без агня спаліш, то пайдзеш дадому, а не то - будзеш вісець з братом". Швагер яму сказаў: "Хоць сейчас убій, а не зраблю гэтага!" Тада змей яго убіў, вмесця воласы звязаў і цераз бельку . перакінуў.

¹ (Несчетно.)

Прыходзіць ён у сваі палаты і відзіць жонку ў бальшой таске і ў жалобе. "Ах, мужу ты мой, мужу, што ты мне зрабіў? Братоу ўбіў; я не маю больше ні роду, ні племені, толькі айца і маць. Предай і мяне злой смерці, пущай не буду? жыць!" - "Нет, мілая! Я табе таго не здзелаю; а калі б дастаў айця і маць, то і іх ўбіў бы: то б ты ні об ком не думала і весёльшая была б! Пущай же яны жнвуць і клоцця жуюць, а мы хлеб, бо ў іх нет".

Пашла матка по ваду; ўзяўшы ведра і набраўшы вады, ідзець дадому і вельмі плачэ, і думаець яна сабе усерднымі думкамі: "Ах, боже мой! Чаго я цяпер даждалася на старасці". Ўняў гасподь яё усердное ўздыханіе, і ўдруг відзіць яна: каціцца гароховае зёрнушко. Яна думаець сабе: "Гэта дар божый!" Узяла яго і з'ела. 3 гэтаго зёрнушка ўдруг завязаўся ў яё рабёнак, і, вынасіўшы свае время, дажідаець, што доўжен ён нарадзіцца на сей свет. Вот палягли спаць, і ў самое паўночнае время на ўтіхомірыі¹ гласіць у яё брюхе чалавечаскім голасам: "Не сподзевайсе² мяне, маманька, ў скорае время, бо я защытнік буду вам і добрым людзям". Панасіла яго шчэ несколькі врэмені, і раждаецца ён на сей свет і расцёць не па гадам, а па часам, як пшоннае цесто на дрожджах: і пестуюцца н цэлуюцца з ім, як не нада лучше, і даюць яго ў школу: каторые учылісе гадов по тры-чатыры, а ён узнаў ў адзін год, і не стало яму граматы. Прыходзіць ён з учыліща к айцу і мацярі: "Ну, татанька і маманька, благатворыце маіх учытелей, бо уж мне хадзіць в учылііде поўно. Я, благадара бога, знаю больше іх. I прошу вас з усем усердіем сказаць мне праўду: какой я у вас есць? Чы я раждзён первый, чы паследній?" Яны гавораць: "Ах, сыну наш мілы, ты ў нас паследній", - і сказали яму па істіннай праўдзе, што ў яго былб два брата і сястра. "А гдзе ж яны дзеліся? Калі памерлі, то я не супратіўнік богу, а калі што зрабілосе от худых людзей, то я магу ўзыскаць". Яны яму гавораць: "Ах, сыну наш мілы! Як же ты уйдзеш і нас пры старасці, древніх людзей, бросіш? Хто нас да смерці даховаець?³" Ён ім гаворыць: "Чый вы прежде ели хлеб, той вас будзе хараніць! Бо мяне вы не ўдзержыце, мяне людзі даўно ждуць. Ну, маманька і татанька, лажымся спаць: утро мудрэней вечара; дасць бог дзень, дасць бог і пішу".

¹ (Когда настала совершенная тишина.)

² (Не надейся (польск. spodziwac sie).)

³ (Dochovac (ховать) - сохранить, соблюсти, сберечь.)

Поўтру ён устаў, ўмыўся і богу памаліўся і на ўсе чатыры стораны пакланіўся. "Пазвольце, - баіць, - мне перад паходам пагуляць". Ну, пашоў сабе на ўлицу гуляць, і находзіць ён шпільку, і прыносіць к айцу і мацяры. Гаворыць ён айцу: "На цябе гэта жалезо, несі до каваля¹ і здзелай мне булаву сяміпудаву". Айцец яму славесно не гаворыць, а толькі ў думке думаець: "Даў мне гасподь дзеціще не так, як людзям; я ж давёў яго да средственнаго разуму, а ён цяпер із мяне кпіць²! Можэць лі то быці, штобы з шпількі была булава сяміпудава". Айцец, імеўшы бальшую сумму - залатую, сярэбраную и бумажную манету, паехаў ў горад, купіў жалеза сем пудоў і даў кавалю дзелаць булаву. Здзелалі яму булаву, сяміпудаву і прывозяць дадому. Пакацігарошак выходзіць з горніцы, бяроць сваю булаву сяміпудаву, і слышыць нябесны штурм³, і пушаець яну за аблакі. I прыходзіць ён ў сваю горніцу: "Матка, на ў мяне ў галаве паііды перад па-ходам, а то мяне бруд⁴ заесць, бо я млад юноша..."

¹ (Кузнеца.)

² (Шутит, насмехается.)

³ (Шум, буря, гроза (Sturm).)

⁴ (Польск. brud - нечистота, гадость; здесь - вши.)

Вод, ўстаўшы із маткіных кален, выходзіць ён на двор і відзіць нябесны тучы. Упаў ён да сырой зямлі правым ухам і, ўстаўшы, клічець свайго айца: "Бацька, падзі сюды, сматры, што шуме і гудзе, мая булава да землі ідзе". Паставіў ён калено проціў сваёй булавы; ударыла яго булава па калені і пераламалася папалам. Ён рассердіўся на свайго айца: "Ну, айцец, адчаго ты мне не здзелаў булавы з гэтаго жалеза, што я табе даў; а калі б ты здзелаў, то яна не сламілась бы, толькі сагнулась бы! На ж табе гэта самае жалезо, ступай дзелай; свайго не прыкладай". Кавалі ўкінулі жалезо ў агонь і зачалі малатамі біць і цянуць і здзелалі булаву сяміпудаву; шчэ асталася.

Бяроць Пакацігарошак сваю булаву сяміпудаву і атпраўляецца ў пуць, ў чыстую дарогу, і прыходзіць ён к гэтаму самаму змею сямігаловаму, гдзе находзяцца яго браты і сястра. Выходзіць яна к яму наўстрэчу: ён з ней здароўкаецца і гаворыць: "Здрастуй, мілая і радная сястра!" Яна атвечаець: "Какой ты мне брат!" I ён падаёць ей айца і мацяры рукапісаніе, што ён есць радной яё брат. "Пастой же ты, браціц, здзесь, а я пайду спрашу, што змей на ответ скажэ". Прыходзіць яна ў яго багатырскаю спальню; змей у ёй спрашываець: "Ах, жонка, ты да мяне не з вясёлым відом ідзеш!" - "Я прышла до цябе, мой мужу, што мой самый меньшый брат прышоў ў госці". - "Аж у цябе не было больше братоў, як толькі два". - "Ён раждзён без мяне".

Зараз змей ўстаёць і бяроць валшэбніцкую кнігу, смотрыць і мовіць да жаны: "Ну, жонка, шчэ будзе ў цябе брат!.. Калі ён безвременно ўродзіўсе, я з ім разгаварываць мало буду, ступай, прызаві яго". Пакацігарошак ўходзіць да яго ў комнату: "Здрастуй, швагер!" - "Але ты шчэ млад, бо ў цябе мацярыно малако на губах не засохло! Калі б цябе маць вынасіла (шчэ) дзевяць дзён, дзевяць часоў і дзевяць мінут, то б ты мой супратіўнік быў; але пагасті..." I становіць яму жалезнае крэсла. Як ён на крэсле сеў, крэсла і трэснуло. "А што, швагер, ў лясу жывёш, а ў цябе крэсла худые; ай лі нет ў цябе плотникаў харошых, штоб крэсла здзелалі пакрепчэ?" Змей думаець сабе: "Верно я папаўся ў добрые клещы!.. Ну, давай, жана, нам напітков і наедков".

Прыносіць яна решато жалезного бобу і жалезного хлеба. "Ізволь кушаць, швагер!" - "Благадару, швагер! - гаворыць Пакацігарошак. - Я без ўсякой прозьбы буду кушаць, так як у свайго, бо з паходу я есці хачу". I стаў есць умесці з ім; тот з'есць хлеба кусок, а гэтот з'есць два. "Даволен лі ты, швагер, у мяне?" - "Даволен, не даволен - калі больше няма!" - " Ну, пайдзём, швагер, пасмотрым на мае багацтво: ці ты багачэ, ці я?" I павёў яго по ўсём сваём добре. "Як табе здаецца: у цябе большэ ілі ў мяне?" - "Я не багат, але і ў цябе няма нічаго!" Ён гаворыць: "Ты, швагре, за мною грубыш!.. Ну пайдзі же, я табе пакажу штуку".

I прыводзіць яго к гэтай самай калодзе, куда і братоў прыводзіў, каторая чатыры сажні талщыны, а дванаццать сажон дліны. "Кагда ты яну без тапара парубаеш, а без агню спаліш, так пайдзёш дамой, а не так - будзеш там, гдзе і браты!" - "Не сердзісь, дай мне дзело кончыць!" - сказаў Пакацігарошак і ўзяў мізінным пальцом таркануў¹ сію калоду, так яна ў мелкіе друзгі² паляцела, а як дмухнуў³ - попел стаў, аж не было! "Ну што? Я сваё дзело споўніў!" - "Пайдзём цяпер паборымся: ці ты сільнее, ці я?" Пакацігарошак гаворыць яму: "Дай руку, я падзержу, - папробуемсе так: хто сільнее!" А змей гаворыць: "Гдзе табе, малакасосу, за руку мяне браць!" Ён кажэ: "Усё едінственно нам пабіцца". - "Ну, - гаворыць змей, - на табе руку". I схвацілісе яны за рукі і як здавілі дружка дружку, Пакацігарошкава рука толькі пасінела, а змеіная рука за всемі пальцамі асталася у Пакацігарошка. "Адначе я тым не даволен", - гаворыць змей, і як дмухнуў - зрабіў медны ток. А Пакацігарошак як дмухнуў - зрабіў сярэбраны ток.

¹ (Толкнул, тронул.)

² (Щепки (польск. druzgac - размножить, раздробить, сокрушить).)

³ (Дунул.)

I схвацілісе яны бароцца. Як дмухнуў змей - ўбіў Пакацігарошка ў сярэбраны ток, а Пакацігарошак як дмухнуў - ўбіў змея ў медны ток адразу па калена. Змей як дмухнуў другой раз - ўбіў Пакацігарошка па калена, а Пакацігарошак як дмухнуў другой раз - так ўбіў змея па пояс. Змей гаворыць: "Пастой, швагер, аддыхнём!" - "Шчэ ні очень патамілісь, - кажэ Пакацігарошак, - я з паходу, да і то не ўмарыўся". Змей да яго гаворыць: "Відно, швагер, я ў цябе пагіб!" Пакацігарошак кажэ: "Бо я за тым прышоў". - "Астаў мне сколькі-нябуць жызні, - просіць яго змей, - і бярі сабе залатую, сярэбраную і бумажную маю казну, сколькі ўгодна". - "Я бы аставіў табе жызні на сколькі-нябуць, але ты мяне для первага случаю абезчесціў, назваў малакасосам: то мне очень цяжало знясці. Нет табе пращенія! Больш з табою і гаворыць не хачу". Змей, ўпаўшы ў вяліку злобу, распусціў сваю кроў па ўсем сваім жылам, даў прастор сваім рыцівым¹ плячам і ўдаріў Пакацігарошка і ўбіў яго па пояс. "Ну што, нацешыўся, швагер?" - гаворыць Пакацігарошак. - "Да поўно мне з табою шуткі шуціць! Бо я дурак перад табою, доўго балую; даўно бы нада цябе прыбраць". Як ударіў яго Пакацігарошак трэцій раз, ўбіў яго па самаю шыю ў медны ток і бяроць ён сваю булаву сяміпудаву і кончыў яму жызнь да, ўзяўшы змея, замазаў яго завсем ў медны ток.

¹ (Ретивым.)

I пашоў Пакацігарошак у багатырскаю канюшню, гдзе стаялі багатырскіе жарабцы; ўзяўшы перваго жарабца за хвост, ён здернуў із яго тулуном¹ шкуру, выпатрашыў яго і сам у гэтае тулобіще ўлез. Прылятая крук² з кручанятами і началі есць, ён адно кручаня і злавіў за нагу, і гэты воран стаў чалавечаскім голасам гаворыць: "Хто ў том тулобіще есць - акажысь!" - "Я, Пакацігарошак". Крук яму гаворыць: "Што ты ад мяне жалаеш?" - "Што я ад цябе жалаю? Прыстаў мне цялющай і жывущай вады, а калі не даставіш, то сколькі вас есць - усе пагібніце".

¹ (Тулун - мешок без разреза из содранной с какого-либо животного кожи.)

² (Черный ворон.)

Тагда крук, узяўшы пузыркі, паляцеў за трыдзевяць зямель у дзесятае царство, іншае гасударство, і дастаў вады з-под вялікай стражы і прыносіць Пакацігарошку. Палучыўшы сію ваду, Пакацігарошак для вернасці ўзяў яго дзіця за обе інагі і разарваў папалам. "Я цяпер увераю 1, ці верная то вада?" Ён адною вадою памачыў, стало кручаня цело, а другою памачыў, і кручаня аджыло²; стаў благадарыць і пусціў яму дзіця. Цяпер ён прыходзіць к сваім братам і ўзяў памачыў, іх цялющаю вадою, і сталі яны целы, а другою памачыў - сталі жывы. I прыводзіць ён іх да сястры. "Ну, сястра і браццы, бярыте залатую, сярэбраную і бумажную казну, сколькі вам угодна, і несіце дадому". I пашлі яны ўсе ўчатвяром.

¹ (Проверю.)

² (Ожил.)

Вод браты, войшбўшы ў лес, і прывязалі Пакацігарошка к дубу. "Браццы, што вы робіце нада мною?" - "Какой ты нам брат? У нас брата не было і не будзе". Ён, адпусціўшы іх ад сабе на небальшое расстаянье і ўзяўшы сабе велікое злобіе, выкруціў дуб з корнем і павалок за імі. Выходзіць ён із лесу і, ўвідзіўшы свой дом, свае жыцельство, прыходзіць дамой і крыкнуў на айца і маць: "Ізвольце вам дроў!" - "Ідзі, сынок, ў хату". Ён гаворыць: "Я баюсь! Калі ў лесе хацелі мяне зпотребіць¹, то ў хаці тым лучше. Пращайце, айцец і маці, браццы і сястра! Жывіце сабе з богам!"

¹ (Истребить.)

Пашоў ён назад; шоў, шоў, і пападаецца яму наўстрэчу Вернігара. "Здрастуй, брат Пакацігарошак! Куды ідзеш, куды пуць-дарогу дзержыш?" А Пакацгарошак спрашьшая ў яго: "Хто ты есць такой?" Ён яму атвечая: "Я есць сільнамагущы багатыр Вернігара". - "Ці хочэш быці маім таварыщам?" - гаворыць Пакацігарошак. А ён: "Можна, хачу табе служыць". I пашлі яны ўмесці. Шлі, шлі, а пападаецца ім наўстрэчу сільнамагущы багатыр Вернідуб. "Здрастуйце, браццы!" - "Здаров!¹" - "Какіе вы людзі есць?" - спрашывая Вернідуб. "Пакацігарошак і Вернігара". - "Куды ж вы ідзеце?" - "Мы ідзем у такой-то горад. Змей людзей выедая; то ідзем яго біць". - "Ці нельзя мне к вам у таварыщы прыстаць?" - "Можна!" - гаворыць Пакацігарошак.

¹ (Здорово!)

I прыходзяць яны ў горад являюцца цару. "Какіе вы людзі есць?" - "Мы сільнамагущы багатыры". - "Ці ня можна вам сей горад защыціць? Унадзіўся¹ змей і губіць многа народу; трэба яго пабедзіць!" - "На што ж мы называемся сільнамагущы багатыры, штоб яго ня пабедзілі?" Прыходзіць самая поўнач, і пашлі яны пад каліновы мост, на огненну рэку. Вод прыходзіць шэстіглавы змей і астанавіўся над мастом, і сейчас конь заржаў, сокаў² защабетаў, а хорт³ заскімліў⁴. Ён коня ў лоб: "Ты, чортаво стерво, не ржы, а ты, сокаў, не щабечы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут есць Пакацігарошак. Ну, - гаворыць, - выхадзі, Пакацігарошак! Лібо будзем біцца, лібо міріцца". Гаворыць Пакадігарошак: "Ні за тым добры маладзец ходзіць, штоб міріцца, толькі за тым, штоб біцца". I началі яны стражацсь⁵: Пакацігарошак з таварыщами сваімі збілі утраіх⁶ змёю па галаве. Змей, відзеўшы, што, верно, трэба яму пагінуць, гаворыць: "Ну, браццы, толькі Пакацігарошак мне мешаець, я бы з вамі двумя ўправіўсе!" Вод яны шчэ сталі стражацсь і.пабедзілі⁷ паследніе голавы, каня змеінага ўзялі ў стайню⁸, сокала ў клетку, а хорта ў псарню; а Пакацігарошак узяў, павырезываў языкі за всех шэсці галов і палажыў сабе ў карман, а тулобіще скацілі ў огненную рэку.

¹ (Повадился.)

² (Сокол.)

³ (Борзая собака.)

⁴ (Завыл (польск. zaskomic - завизжать, завыть).)

⁵ (Сражаться.)

⁶ (Втроем.)

⁷ (Посбивали.)

⁸ (В конюшню.)

Прыходзяць яны к цару, i Пакацігарошак прыносіць яму языкі для імянной праўды. Цар іх благадарыць: "Віджу, што вы есць сільнамагущы багатыры і защытнікі горада і ўсего народа! Што вам угодна піць і есць, бярыця ўсякіе напіткі і наедкі безденежно і безпошлінно". I з радосці ударіў ён публикаццю па ўсему гораду, штоб былі аткрытые ўсе трахтіры, кабакі і малые карчмы для сільнамагущых багатыроў. Вод яны хадзілі паўсюду, пілі, гулялі, прахлаждаліся і разнымі славамі забаўляліся.

Прыходзіць ноч, і ў самую поўнач ідуць яны пад каліновы мост, на огненную рэку, і ўдрут падходзіць сяміглавы змей. Сейчас конь заржаў, сокаў заіцабетаў, хорт заскімліў. Змей сейчас каня ў лоб: "Ты, чортаво стерво, не ржы, ты, сокаў, не щабечы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут есць Пакацігарошак. Ну, - гаворыць ён, - вылазь, Пакацігарошак! Лібо будзем біцца, лібо міріцца". - "Ні за тым добры маладзец ходзіць, штобы міріцца, толькі за тым, штобы біцца!" I началі яны стражацсь, збілі багатыры змею шэсць галоў; сядмая зосталася. Змей гаворыць: "Дай-ка аддыхнем!" А Пакацігарошак гаворыць: "Не дажыдай, каб я табе аддыхаць даў!" Сталі яны апяць стражацсь, збіў ён і паследняю галавў, павырезываў языкі і палажыў ў карман, а тулобіще бросіў ў огненную рэку. Прыходзіць к цару і прыносіць языкі для імянной праўды.

У трэці раз тож паўночно ідуць яны к каліноваму мастў і к огненной рэке; ўдруг падходзіць к ім дзевяціглавы змей. Сейчас конь заржаў, сокаў защабетаў, а хорт заскімліў. Змей каня ў лоб: "Ты, чортаво стерво, не ржы, ты, сокаў, не щабечы, а ты, хорт, не скімлі! Бо тут есць Пакацігарошак. А ну, вылазь, Пакацігарошак! Лібо будзем біцца, лібо міріцца". Пакацігарошак гаворыць: "Ні за тым добры маладзец ходзіць, штобы міріцца, толькі за тым, штобы біцца!" I сталі яны стражацсь, і збілі багатыры восім галоў, дзевятая зосталася.

Пакацігарошак гаворыць: "Дай-ка аддыхнем, нечыстая сіла!" Яна гаворыць: "Аддыхай- не аддыхай, а са мною не свладзееш; ты і братоў маіх пабедзіў абманом, не сілаю". Пакацігарошак ні столькі ваюець, как думаець, як бы змея абмануць; адначэ і здумал, і гаворыць: "Да шчэ вашага брата многа есць іззаді - ўсех прыбяру!" Удруг яна аглянулася, а ён і дзевятаю галаву зняў, павырезываў языкі, палажыў сабе ў карман, а тулобіще ў огненную рэку бросіў. Прыходзяць яны к цару. Цар гаворыць: "Благодару вас, сільнамагущы багатыры! Жывіце сабе з богом і з радасцю і смеласцю і бярыця, сколькі вам нужна, золота, сярэбра і бумажнай манеты".

После сёго ўсе тры змеіные жаны сашліся ў адно место і ўкладываюць между сабою савет¹: "Адкудава яны ўзялісь,што нашых мужоў пабілі? Ну, жэніцыны мы не будзем, еслі не звядём іх з свету!" То меньшая гаворыць: "Ну, сястрыцы! Пайдзем мы па бальшой дарозе, куда яны будуць ідці. Я зраблюся прыкраснаю койкаю, і яны, ўтаміўшыся, як сядуць на койке, то ўсем трём будзе смерць!" А другая гаворыць к ёй: "Кады ты ім нічаго не зробіш, то я зраблюся яблынькаю над бальшою дарогаю, і як стануць яны ка мне падходзіць - возьме іх прыятны запах, а як папробуюць тых яблак, то ўсем будзе смерць!"

¹ (Уговариваются.)

Вот пад'язджаюць багатыры к прыкраснай койке; Пакацігарошак махнуў по ней наўхрест саблею - дак і палілася кроў! Пад'язджаюць яны к яблыньке. "Брат Пакацігарошак, дай-ка з'едім па яблычку", - гавораць багатыры, а ён кажэ: "Кады можна, браццы, так з'едім, а кады неможна, так дальш паедзім". Выймая ён саблю і махнуў яблыньку наўхрест, і палілася ўдруг кроў. Паспешаець за імі трэцяя змея і пусціла сваю пасць ад землі да неба. Відзіць Пакацігарошак, што ім каратко прыходзіцца; как спасцісь? Аглядаецца ён і увидаў, што яна на яго напіраець, і бросіў ёй тры кані ў рот. Паляцела змея да сіня мора ваду піці, а яны ўшлі дальш. Наганяець яна абратно; відзіць ён, што яна блізко, і бросіў ёй ў рот тры сокалы. Апяць змея до сіняго мора паляцела ваду піць, а яыы ўшлі дальш. Аглядываецца Пакацігарошак, змея апяць яго наганяець, і відзіць ён сваю неўстойку, ўзяў да бросіў ёй тры хорты ў рот.

Апяць яна да сіняго мора паляцела ваду піць; пакудава напілась, яны шчэ дальше ўшлі. Аглядываецца ён і відзіць, што апяць яна даганяець; Пакацігарошак, узяўшы абоіх таварыіцей, і ўбросіў ў рот. Змея паляцела да сіняго мора ваду піць, а ён дальш. Даганяець яна апяць; ён аглядываецца, відзіць, што недалеко, і гаворыць: "Госпаді, сахрані мяне і спасі маю душу!" I відзіць ён уперед сабе жалезны завод, і ўпадаець¹ у гэту кузніцу. Кузнецы гавораць да яго: "Што, чужо странны чалавек, так абрабеў?" - "Пачтеннейшые гаспада! Сахраніце мяне ад нечыстай сілы і спасіце маю душу". Яны, ўзяўше, кузню заперлі наглухо. "Аддайце маё!" - гаворыць змея. Вот кузнецы гавораць ёй: "Праліжы жалезны дзверы, а мы яго табе на язык паложым".

¹ (Вбегает, вваливается.)

Яна пралізала дзвары і язык ў средзіну ўсадзіла. Кузнецы ўзялі ўтраіх гарачымі клещамі за язык і гавораць: "Ступай, чужостранны чалавек! Што хочеш, з нею рабі". Ён выходзіць на двор і давай змею біць, і пабіў на ёй шкуру да касцей, а косці да мазгоў, і ўзяў яну з усем тулобіщом закапаў на сем сажон глубіны. Вод ён і цяпер жывець, да клочче жуёць, а мы хлеб, бо ў яго нет! I я там быў, медвіно піў; па барадзе цякло, а ў губе ня было.